گروههای عاملی و دسته بندی ترکیبات آلی

یک گروه عاملی یک یا چند اتم بخصوص با نحوه اتصال بهم بخصوص و مشخص است که حضور آن در یک ترکیب خواص ویژه­ای به آن ترکیب می­دهد. بعبارتی ترکیبات دارای گروه عاملی یکسان، خواص کمابیش یکسانی از خود نشان می­دهند و ترکیبات دارای گروه عاملی متفاوت، خواص کمابیش متفاوتی دارند. بعنوان مثال گروه عاملی الکلی بصورت OH است و هر ترکیب دارای این گروه عاملی می­تواند با فلزات فعالی مثل سدیم واکنش بدهد و گاز هیدروژن تولید کند (شبیه واکنش فلز سدیم با آب).

 گروه­های عاملی نقش مهم و تعیین کننده­ای در تعیین خواص فیزیکی و شیمیائی مواد آلی دارند و از این مواد آلی براساس گروههای عاملی دسته­بندی و بررسی می­شوند. مواد آلی که نوع و تعداد گروه­های عاملی موجود در آنها کاملا یکسان است، در فرمولهای خود باندازه یک یا چند CH2 باهم متفاوت خواهند بود و ترکیبات همرده یا همولوگ در نظر گرفته خواهند شد که براساس نوع و تعداد گروههای عاملی موجود نامگذاری می­شوند. بعنوان مثال ترکیبات CH3OH و CH3CH2OH و CH3CH2CH2OH و .... ترکیبات همولوگی هستند که گروه عاملی الکلی OH دارند و جز دسته الکلها طبقه بندی می­شوند و الکل محسوب می­شوند. در ادامه با گروههای عاملی و خواص مربوطه آشنا خواهیم شد.

علاوه بر گروه­های عاملی می­توان ترکیبات آلی را براساس نوع اتم­های موجود به هیدروکربن­ها و غیرهیدروکربنها طبقه بندی نمود. هیدروکربنها ترکیبات آلی هستند که فقط از عناصر کربن و هیدروژن تشکیل شده اند، درحالیکه در غیرهیدروکربنها علاوه بر کربن و هیدروژن عناصر دیگری مثل اکسیژن، نیتروژن، گوگرد، فسفر و ... حضور دارند. غیر هیدروکربنها را می­توان براساس نوع عناصر موجود (بجز کربن و هیدروژن) به ترکیبات اکسیژن دار، ترکیبات نیتروژن دار، ترکیبات هالوژن دار و..... طبقه بندی نمود.

موقع مطالعه ترکیبات آلی هردو دسته بندی یاد شده (دسته بندی بر اساس گروه­های عاملی و دسته بندی براساس نوع اتم­های موجود) معمولا باهم بکار گرفته می­شوند. در اینجا نیز ما بهمین صورت عمل خواهیم کرد. در ابتدا هیدروکربنها و گروههای عاملی موجود و سپس غیر هیدروکربن­ها مثل ترکیبات اکسیژن­دار و گروههای عاملی مربوطه را بررسی خواهیم نمود.

هیدروکربنها به دو دسته آلیفاتیک و آروماتیک طبقه بندی می­شوند که آلیفاتیک­ها شامل آلکانها، آلکنها، آلکینها، سیکلوآلکانها و...... و آروماتیک­ها شامل بنزن، نفتالن، مشتقات آنها و ... می­شوند که در ادامه بررسی خواهند شد. در مورد ترکیبات اکسیژندار الکلها، اترها، آلدهیدها، کتونها، اسیدهای کربوکسیلیک، استرها و فنل ها و در مورد ترکیبات نیتروژندار آمین­ها و آمیدها را بررسی خواهیم کرد. برای هر دسته با گروه عاملی مربوطه، فرمول مولکولی عمومی، ایزومری، نامگذاری، خواص فیزیکی و خواص شیمیائی یا واکنشهای مهم بصورت مقدماتی آشنا خواهیم شد.